De complexiteit van trauma

 

Complex trauma reikt verder dan de bekende CPTSS-diagnose en gaat niet simpelweg over wat er "mis" is met iemand, maar eerder over wat er met iemand is gebeurd. Het omvat diverse ervaringen, zowel interpersoonlijk (zoals seksueel misbruik, fysiek geweld en pesten) als onpersoonlijk (bijvoorbeeld historisch trauma, intergenerationele invloeden, armoede en discriminatie/onderdrukking). In tegenstelling tot de strakke omlijning van therapeutische "hokjes" bij CPTSS, biedt complex trauma een allesomvattende, holistische benadering. Het richt zich niet alleen op symptomen en stoornissen, maar kijkt breder naar hoe iemand zich na traumatische ervaringen heeft ontwikkeld en hoe daarmee is omgegaan.

 

De focus verschuift van enkel de klacht naar een diepgaand begrip van gedrag, zoals agressie, zelfbeschadiging, liegen, opgeven, interpersoonlijke problemen, identiteitsconflicten en psychiatrische diagnoses. Complex trauma erkent dat herstel niet alleen draait om het begrijpen van wat er mis is, maar ook om het begrijpen van de veerkrachtige aanpassingen die zijn gemaakt door de jaren heen. Het onderscheid tussen complex trauma en CPTSS ligt in de benadering: terwijl CPTSS zich richt op specifieke therapeutische "hokjes", omarmt complex trauma een allesomvattend perspectief om te werken aan blijvend herstel.

Het ontstaan in de vroege jeugd

Complexe Post Traumatische Stress Stoornis, afgekort als CPTSS, kan zich ontwikkelen als gevolg van ernstige traumatische ervaringen in de vroege levensfase, zoals seksueel misbruik, mishandeling, of verwaarlozing. Deze ervaringen hebben aanzienlijke schade toegebracht aan de persoonlijkheidsontwikkeling. Niet iedereen die langdurig wordt blootgesteld aan ernstig trauma ontwikkelt CPTSS; het risico hangt af van de individuele kwetsbaarheid voor psychische problemen, die deels erfelijk is en wordt beïnvloed door sociale en psychologische factoren. De kwaliteit van de band met ouders tijdens de jeugd speelt ook een rol; een veilige en stabiele hechting vermindert de kans op complex trauma. Mensen met CPTSS ervaren vaak een negatief zelfbeeld, worstelen met emoties, hebben moeilijkheden in het aangaan en onderhouden van relaties, en vertonen dissociatie, waarbij bepaalde gedachten, emoties, waarnemingen of herinneringen tijdelijk buiten het bewustzijn worden gehouden. Ondanks deze mechanismen blijven schokkende herinneringen zich manifesteren in de vorm van angstaanjagende beelden en nachtmerries.

 

CPTSS kan leiden tot diverse symptomen, waaronder slaapproblemen, prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, concentratieproblemen, voortdurende waakzaamheid en schrikreacties. Deze psychische problemen gaan vaak hand in hand met lichamelijke klachten die gerelateerd zijn aan stress. Complexe trauma is een ernstige psychische en fysieke aandoening die ontstaat door langdurige blootstelling aan lichamelijke of geestelijke mishandeling, zonder mogelijkheid tot ontsnapping aan de situatie. Het komt vaak voor als reactie op een jeugd met narcistische of getraumatiseerde ouders en heeft ingrijpende gevolgen voor het volwassen leven.

 

De behoeften van een kind

Om zich tot een emotioneel gezonde volwassene te ontwikkelen heeft een opgroeiend kind de volgende elementen nodig:

1. Lichamelijke genegenheid en bescherming.
2. Verzorging van emotionele behoeften.
3. Bevestiging en erkenning.
4. Positieve en opbouwende kritiek.
   
   

Wanneer ouders niet in staat zijn om aan deze behoeften van hun kind te voldoen en bovendien de grenzen van het opgroeiende kind herhaaldelijk overschrijden, groeit het kind op met chronische gevoelens van angst, leegte en schaamte. Er is een gebrek aan veiligheid en geborgenheid om het kind te troosten. In een onveilige omgeving waar mishandeling aan de orde van de dag is, kan het kind zich niet tot de ouders wenden voor zorg, liefde, geborgenheid, veiligheid, steun en bevestiging.

Als het mishandelde kind ook geen toegang heeft tot andere zorgfiguren en geen mogelijkheid heeft om aan de schadelijke situatie te ontsnappen, bestaat de kans dat het kind een complex trauma ontwikkelt. Voorbeelden van omstandigheden die tot complex trauma kunnen leiden, zijn emotionele verwaarlozing in de kindertijd, seksueel misbruik, fysieke mishandeling, psychologische mishandeling, gaslighting (een vorm van geestelijke mishandeling waarbij de misbruiker bewust informatie doorgeeft om het slachtoffer aan zichzelf, eigen herinnering en gezond verstand te doen twijfelen) en het worden behandeld als zondebok.

Symptomen van complex trauma

 

Indien je wordt geconfronteerd met complex trauma, zijn er verschillende aanhoudende symptomen waar je mee te maken kunt krijgen:

• Diepgaande angst om mensen te vertrouwen: Als een opgroeiend kind niet kan vertrouwen op de mensen die het zou moeten kunnen vertrouwen, ontwikkelt het een algemene angst voor vertrouwen. Ouders die ernstig getraumatiseerd zijn, bieden geen veiligheid, bescherming of ondersteuning, waardoor het opgroeiende kind leert dat mensen in het algemeen niet te vertrouwen zijn. Het kost vaak veel tijd en inzet voor een overlevende van langdurig trauma om vertrouwen in anderen op te bouwen, maar dit vertrouwen kan snel afbreken bij het minste teken van mogelijk onveilig gedrag.
• Moeite met het reguleren van emoties (ERS): Kinderen die ernstig getraumatiseerd zijn, missen vaak een veilige omgeving om hun emoties te reguleren. Hierdoor ervaren ze op latere leeftijd problemen bij het omgaan met emoties, die vaak als overweldigend worden ervaren. Het herstellen van complex trauma begint vaak met het leren benoemen en verwerken van emoties, zodat ze op het moment zelf kunnen worden gereguleerd.
• Gevoelens van toxische eenzaamheid: Opgroeien in een langdurige, onveilige situatie zonder bescherming en erkenning kan leiden tot een basisgevoel van toxische eenzaamheid. Ondanks een diep verlangen naar verbinding, blijft er een muur bestaan die echte verbinding bemoeilijkt. Dit komt voort uit het feit dat mensen met complex trauma niet hebben kunnen vertrouwen op hun primaire verzorgers en vaak het gevoel hebben anders te zijn dan anderen, wat tot intense eenzaamheid kan leiden.
• Een gebroken innerlijk kind: Wanneer de basisbehoeften aan veiligheid, stabiliteit, bescherming, geborgenheid en liefde in de kindertijd niet worden vervuld en het kind wordt mishandeld, ontwikkelt het een verlangen naar vervulling van deze behoeften op volwassen leeftijd. Herstel van complex trauma begint vaak met het bewust zorgen voor het eigen innerlijke kind, zonder dit aan anderen uit te besteden. Dit proces vereist vaak langdurige therapie, bewustwording en zelfcompassie.
• Emotionele en fysieke herbelevingen: Herbelevingen treden op wanneer situaties in het heden lijken op traumatische situaties uit het verleden. Dit activeert dezelfde emoties en fysieke sensaties als tijdens het oorspronkelijke trauma, wat kan leiden tot gevoelens van hulpeloosheid en machteloosheid. Het besef dat het om een herbeleving gaat, is niet altijd aanwezig, waardoor degene die het ervaart zich hulpeloos kan voelen.
• Extreme waakzaamheid: Mensen met complex trauma zijn vaak extreem waakzaam en scannen voortdurend hun omgeving en anderen op mogelijke risico's. Deze alertheid is gebaseerd op angst in plaats van vertrouwen, en herstel vereist vaak de overgang naar handelen vanuit vertrouwen in plaats van angst, wat therapie, doorzettingsvermogen en zelfcompassie vergt.
• Weinig hoop en vertrouwen: Langdurige trauma-overlevenden hebben vaak weinig hoop en vertrouwen ervaren tijdens hun jeugd. Deze perceptie van onveiligheid en het behouden van de overlevingsmodus in plaats van de leefmodus blijft vaak aanwezig in het volwassen leven.
• Gevoelens van hulpeloosheid: Als gevolg van langdurige mishandeling in de jeugd hebben trauma-overlevenden vaak intense gevoelens van hulpeloosheid en wanhoop ervaren. Dezelfde gevoelens kunnen worden geactiveerd bij volwassen gebeurtenissen waarin geen hoop lijkt te zijn.
• Op zoek naar een redder:  Kinderen die langdurige mishandeling ervaren, zoeken vaak als volwassene naar een 'redder' die hen kan bevrijden van innerlijke pijn en onveiligheidsgevoelens. Onbewust kan deze behoefte leiden tot het aantrekken van verkeerde personen en hertraumatisering.
• Dissociatie: Dissociatie treedt op wanneer heftige emoties te overweldigend zijn. Het hoofd scheidt zich als het ware af van het gevoel, waardoor de persoon de overweldigende emoties vermijdt. Dit beschermingsmechanisme wordt vaak automatisch geactiveerd, wat kan leiden tot piekeren, dagdromen of een gevoel van leegheid.
• Chronische gevoelens van intens verdriet: Trauma-overlevenden dragen vaak intense gevoelens van verdriet en depressie met zich mee als gevolg van wat ze hebben meegemaakt. Het bespreekbaar maken van deze gevoelens is van cruciaal belang.
• Chronische spierspanning: Door voortdurende alertheid op mogelijke hertraumatisering staat het lichaam vaak continu in de vecht- of vluchtstand, wat kan leiden tot chronische spierspanning en fysieke klachten. Massage, yoga en spierontspanningsoefeningen kunnen hierbij helpen.
• Gevoelens van toxische schaamte: Langdurige mishandeling kan leiden tot intense gevoelens van schaamte, waarbij het kind de boodschap krijgt dat het de mishandeling heeft uitgelokt en niet beter verdient. Deze schaamte wordt als toxisch beschouwd.
• Fragmentatie: Als reactie op onbegrijpelijke levenservaringen kan fragmentatie optreden, waarbij verschillende delen van de persoonlijkheid worden ontwikkeld om met overweldigende ervaringen om te gaan. Dit verdeeld zijn in meerdere personen wordt fragmentatie genoemd en is een gezonde reactie van het overleefsysteem om met traumatische ervaringen om te gaan.

 

Aanraaktherapie: Versterking van innerlijke veiligheid

Aanraaktherapie is een benadering die zich richt op het herstellen van innerlijke veiligheid en een kalm zenuwstelsel door middel van bewuste en gerichte fysieke aanraking. In gevallen van complex trauma, waarbij het gevoel van veiligheid is aangetast, kan aanraaktherapie een waardevolle rol spelen in het herstelproces. Deze vorm van therapie ondersteunt het herstel van het lichaamsbewustzijn, een aspect dat vaak wordt aangetast door complex trauma. Door middel van zachte en ondersteunende aanrakingen helpt aanraaktherapie bij het opnieuw contact maken met en luisteren naar de signalen van het lichaam.

Wat aanraaktherapie zo helend maakt, is de mogelijkheid om een veilige omgeving te creëren in het hier en nu. Met duidelijke grenzen en toestemming biedt deze therapeutische benadering een veilige ruimte, waardoor angst voor herhaling van traumatische ervaringen afneemt. Een van de belangrijkste aspecten van aanraaktherapie is het herstellen van vertrouwen. 

 

Aanraking kan ook dienen als een regulator van emoties, waarbij het een veilige uitlaatklep biedt voor opgekropte spanning en emoties. Het bevordert de geleidelijke ontspanning van het lichaam. Bovendien ondersteunt aanraaktherapie de verbinding tussen lichaam en geest, waardoor je weer meer tot je 'Zelf' komt. Het helpt bij het integreren van aspecten die vaak verstoord zijn door complex trauma.

 

Door bewuste, liefdevolle aandacht en het stellen van duidelijke grenzen en toestemming, biedt aanraaktherapie een veilige therapeutische omgeving. Hierdoor voel je je zich gezien en gehoord, wat essentieel is voor het herstel van innerlijke veiligheid. Aanraaktherapie kan een begin zijn naar het herstel van innerlijke veiligheid, het opnieuw opbouwen van vertrouwen en het omarmen van positieve lichaamservaringen. Ontdek hoe aanraking een waardevolle aanvulling kan zijn op je reis naar welzijn en herstel.

 

Bronnen:

• Psychologie – Mens en samenleving

• Suzette Boon - Omgaan met traumagerelateerde dissociatie 

• Gezicht voor Niemand, hoe te leren leven met complex trauma, visie en aanpak - Cirkel Noord

• Steef van Hoeijen, C45, Emergis